Meditatie 1Deze is geschreven aan alle mensen van goede wil over de klimaatcrisis.
De encycliek ‘Laudato Si’ is in 2015 verschenen en de paus vond het tijd worden om opnieuw op het thema klimaat in te gaan, omdat duidelijk wordt dat we als mensheid te weinig de ernst beseffen en zeker als bedrijven en politiek te weinig doen.
Om te beginnen: je hoeft de tekst niet te kopen (kost € 8,00), maar je kunt hem ook downloaden, bv via de abdij van Egmond. De broeders van de St-Adelbertabdij hebben de tekst vertaald. Ik zal hem als pdf toevoegen aan deze meditatie.
Download hier de vertaling van Laudate Deum.
Het eerste wat opvalt is de toon van deze exhortatie. De documenten die via de paus verschijnen zijn vaak geschreven voor mensen die gestudeerd hebben en de bijbel ernaast hebben liggen. Deze tekst niet: er wordt met ons gesproken van mens tot mens. Van ik tot ons.
Het tweede is de duidelijke indeling:
Om te beginnen een inleiding waaruit blijkt dat de paus meer informatie heeft gekregen in de afgelopen jaren die hij met ons wil delen. Vervolgens enkele hoofdstukken:
Ik hoop en wens dat jullie allemaal de tekst naast je hebben liggen. Ik heb maar weinig ruimte om de zestien pagina’s tekst te bespreken. Dan is het fijn als jullie de tekst zelf hebben.
Mijn bedoeling is om de grote lijn van de exhortatie samen te vatten en te hertalen in de maand januari. Dat wordt nog best een kunst, want er wordt veel gezegd – en eigenlijk geen woord teveel… En ik wil graag ruimte houden voor eigen denken en doordenken, voor eigen ideeën om naar de dagelijkse praktijk te gaan in de geest van de exhortatie.
Dat is een aansporing, soms een vermaning. De paus geeft aan wat er niet goed gaat en spoort ons aan om daar iets aan te veranderen.
Sint Franciscus en ook Jezus loven God voor al zijn schepselen waaraan de Eeuwige veel zorg heeft besteed. Ik (de paus) heb in mijn encycliek mijn bezorgdheid uitgesproken over het behoud van ons gezamenlijk huis – terwijl mogelijk het leven op onze wereld instort tot een punt van geen terugkeer. Steeds meer mensen zullen de gevolgen meemaken en eronder lijden (gezondheidszorg, werkgelegenheid, toegang tot hulpbronnen, huisvesting etc) Als je land overstroomt, als je juist geen water meer hebt als je land een woestijn wordt, zit er niks anders op dan te verhuizen: migratie is al een probleem…
Het gaat om meer dan de ecologie (= hoe het leven reageert op zijn omgeving). Het gaat om onze zorg voor elkaar én onze zorg voor de aarde. Die laatste zorg heeft direct gevolgen voor het leven van mensen, het is een drama dat ons allemaal schaadt (ook voor de mensen die er nauwelijks aan bijdragen…)
Inmiddels is bekend dat elke halve graad opwarming zorgt voor meer regen en meer droogte, deels onvoorspelbaar. Spanje en Lybië zijn aan het verdrogen, waterrampen aan de orde van de dag. Bij meer dan twee graden opwarming, zullen de ijskappen grotendeels smelten en het zeewater zal zes meter stijgen. Binnen één generatie zullen de veranderingen zichtbaar zijn.
Het gaat hier niet om voorspellingen die plaatselijk een paar weken vooruit kunnen kijken (zoals het weerbericht), maar om langjarige inzichten die de hele wereld bestrijken en al tientallen jaren vooruit kunnen kijken.
Sommigen durven de schuld hiervan te leggen bij de armen (krijgen te veel kinderen bv), sommigen durven maatregelen voor zich uit te schuiven omdat ze denken dat het niet goed is voor de economie (minder banen bv).
In de praktijk leveren de armen op deze wereld minder dan 50% op van de vervuiling van de planeet en leveren de veranderingen zeker ook veel banen op. Deze twee beweringen kloppen dus niet.
Ik (de paus) heb gezien dat de gegevens van onderzoeksinstituten duidelijk maken dat de mens zelf verantwoordelijk is voor de opwarming. Dat heeft dus grote gevolgen voor onze wereld: oceanen verzuren en nemen minder zuurstof op, het zeeniveau stijgt, enkele andere gevolgen hebben we al gezien.
Economische machten willen de grootst mogelijke winst tegen minimale kosten in de kortst mogelijke tijd. Ongecontroleerd ingrijpen in de natuur, de grote rijkdom van onze aarde, levert grote schade op. Veranderingen die eenmaal zijn ingezet, kunnen soms niet en soms met zeer grote vertragingen ongedaan worden gemaakt. De verzuring van de oceanen zal bijvoorbeeld eeuwen duren. De gevolgen kennen we nog niet. Opwarming van de aarde zal zeker de grote stromingen in de oceanen verstoren. (Geen warme Golfstroom meer naar Europa zal grote gevolgen hebben voor het klimaat hier ter plaatse bijvoorbeeld.)
Ik heb dat gezien met de covid-pandemie. Alles is met elkaar verbonden. En niemand wordt alleen gered…
(deel 1 van het klimaatgebed van Groen Gelovig)
Schepper God,
U laat nooit los wat uw hand begon.
Dat zien we overal om ons heen. De lente breekt aan.
Zoveel schepselen roeren zich weer.
Grutto’s keren terug in onze weilanden.
hazelaars staan alweer in bloei.
Uw Geest ademt in al uw schepselen.
Elke dag maakt de schepping uw naam groot.
Meditatie 2Een paradigma is een samenhangend stelsel van modellen en theorieën waarbinnen de werkelijkheid beschreven wordt. Dat is in de loop van de eeuwen steeds anders geweest. De laatste tijd is het alsof werkelijkheid, het goede en de waarheid automatisch voortkomen uit de technologische en economische macht zelf. Dan kun je makkelijk denken dat groei altijd goed is. En dat de mens zonder grenzen bestaat (met hulp van technologie en kunstmatige intelligentie).
Maar: natuurlijke hulpbronnen zijn begrensd. We kunnen/mogen de aarde niet uitputten. We zien de aarde eigenlijk niet langer als een geschenk, maar als een hulpbron. Macht over de mens en de mensheid zou wel eens in handen kunnen vallen van een zeer klein deel van de mensen – en niets garandeert dat die macht verstandig zal worden gebruikt. De vooruitgang van de techniek gaat niet gepaard met een ontwikkeling van de menselijke verantwoordelijkheid, waarden en geweten.
Wij (zegt de paus) willen het anders zien: de wereld is geen object van, uitbuiting, grenzeloos gebruik en ambitie. De natuur is geen omlijsting waarin we onze ambitie ontwikkelen. Want wij zijn deel van de natuur, zijn erin opgenomen en staan in voortdurende wisselwerking met die natuur. Wij kijken niet naar de wereld van buitenaf, maar van binnenuit.
Als we nu gaan spreken over ecologie (dit is: het resultaat van hoe mens en natuur op elkaar reageren), dan willen we die graag gezond houden. De paus geeft het voorbeeld van inheemse culturen – een omgeving naar je hand zetten zonder die te vernietigen of in gevaar te brengen. Het technologische heeft deze gezonde relatie vernietigd (goud delven, en daardoor leefgebied vernietigen omdat het drinkwater wordt vergiftigd bv). De oplossing voor onze problemen van nu zal liggen in hoe wij harmonieus de natuurlijke systemen kunnen laten samen gaan met sociale systemen. We zullen onze macht moeten heroverwegen: wij zijn zo machtig geworden dat wij in staat het leven van veel wezens en ons eigen voortbestaan te bedreigen! Onze macht en vooruitgang gaan zich tegen ons keren…
Er is ethisch verval (in Groningen gas oppompen en dat plaatselijk verkopen met economische vooruitgang voor de streek als lokkertje, en als er iets fout gaat zoals de aardbevingen niet thuis geven; het kappen van oerbossen, het winnen van goud, lithium, het vervuilen van water en lucht door de industrie etc ,)
Het verdienen van geld gaat steeds vaker gepaard met het verslechteren van de leefomstandigheden van anderen. Mensen die menen dat ze ‘recht’ hebben op iets, omdat ze toevallig in een wat rijker nest zijn geboren. Ook wij komen uit een rijker stuk van de wereld.
Ook aan ons stelt de paus vragen om over na te denken:
In geweten en met het oog op de kinderen die zullen boeten voor de schade die onze daden hebben aangericht, rijst onvermijdelijk de zingevingsvraag::”Wat is de zin van mijn leven? Wat is de betekenis van mijn tijd op deze aarde? En wat is de uiteindelijke betekenis van al mijn werk en inspanning?
Elke nieuwe generatie moet de strijd en verworvenheden van voorgaande generaties overnemen en een stapje verder zetten. De weg van goedheid, liefde, rechtvaardigheid en solidariteit moeten elke dag gerealiseerd worden. De paus ziet dat het liefst als overeenkomsten tussen meer staten. Dat gaat dus niet specifiek over de macht van één persoon of van een elite – het gaat over effectievere wereldorganisaties. Die moeten de macht hebben om te voorzien in het mondiale algemeen welzijn, de uitroeiing van honger en armoede en de doeltreffende verdediging van fundamentele mensenrechten.(citaat uit: Fratelli Tutti). Die moet dan wel met echte macht worden uitgerust en dat is het probleem – er is nu geen stabiliteit en onafhankelijkheid van wisselende regeringen en enkelingen met macht… Meer individualisme, minder integratie en meer vrijheid voor de machtigen is het gevolg.
Daar staat tegenover dat er vanuit het middenveld van de maatschappij soms al succesvol wordt opgetreden tegen de tekortkomingen van de grote internationale gemeenschap. En ook tegen haar gebrek in coördinatie in complexe situaties, en haar gebrek aan aandacht voor fundamentele mensenrechten. Een voorbeeld is het Ottawa-proces, waarin landmijnen werden verboden en dat akkoord werd ondertekend door honderd naties. En het werd dus niet begonnen en uitgevoerd door de Verenigde naties. Er werd uitgegaan van het subsidiariteitsprincipe: je hoeft geen hogere machten in te zetten als lagere het ook voor elkaar kunnen krijgen. De paus stelt dus zijn hoop op de gewone burger: nationaal, regionaal en lokaal. Alleen als zij in actie komen zullen politieke machten onder druk komen te staan.
De paus wil dus het multilateralisme aanmoedigen (meer landen die samen initiatieven opzetten) ter wille van de echte problemen van de mensheid, met – zo zegt hij – vooral respect voor de menselijke persoon. Ethiek moet daarbij de voorrang krijgen boven lokale of indirecte belangen – de menselijke persoon en de verdediging van zijn of haar waardigheid ongeacht alle omstandigheden gaat voor alles. De diplomatie zou daarin ook van belang kunnen zijn als zij zich zou kunnen hervinden en de mens in de onderlinge gesprekken van meer belang acht dan nationale deelbelangen.
Er moeten vormen gevonden worden om de wereldomspannende problemen in milieu, volksgezondheid, mensenrechten etc. het hoofd te bieden. Mondiale en effectieve regels voor besluitvorming moeten daarvoor ontwikkeld worden. Laten we geen instellingen meer steunen die de rechten van de machtigen handhaven zonder zorg te dragen voor de rechten van iedereen.
(deel 2 van het klimaatgebed van Groen Gelovig)
Barmhartige God,
U laat nooit los wat uw hand begon.
U blijft trouw aan een schepping vol schoonheid en diversiteit.
Maar door onze levensstijl behandelen wij haar respectloos.
Wij buiten uit, vervuilen en maken kapot.
Het klimaat verandert, uw dieren sterven uit,
mensen worden het slachtoffer van onze keuzes.
God, vergeef ons. Vergeef ons. Vergeef ons.
Meditatie 3De Verenigde Arabische Emiraten zijn grote exporteurs van fossiele brandstoffen en ook daar hebben vele gas- en oliemaatschappijen plannen voor nieuwe projecten. De paus zegt: Zeggen dat er niets is om op te hopen zou zelfmoord zijn, want het zou betekenen dat de hele mensheid, vooral de armsten, worden blootgesteld aan de ergste gevolgen van de klimaatverandering. We moeten blijven vertrouwen. Mensen kunnen wel degelijk samenwerken (denk aan de bescherming van de ozonlaag), maar déze samenwerking verloopt niet snel genoeg. De uitstoot stijgt, minder snel maar wel. Hoe langer we wachten, hoe vreselijker de resultaten en hoe ondraaglijker de economische en sociale lasten. We moeten af van het idee dat alle problemen door nieuwe technieken kunnen worden opgelost. Deze kwestie is geen grond voor spot (‘die
deze kwestie afschildert als iets louter ecologisch, ‘groen’, romantisch, dat vaak belachelijk wordt gemaakt door wie enkel geïnteresseerd zijn in economisch voordeel’) Het is een menselijk en sociaal probleem op allerlei niveaus – de toekomst van onze kinderen staat op het spel! De paus hoop dat er bindende vormen komen van energietransitie: efficiënt, verplicht en die makkelijk in de gaten kunnen worden gehouden.
Iedereen moet meedoen, het proces moet drastisch en intens zijn. Alleen op deze concrete manier is het (nog) mogelijk om de CO2-niveaus aanzienlijk terug te dringen en groter kwaad te voorkomen.
De paus spreekt een wens uit: “Mogen degenen die aan de Conferentie deelnemen strategen zijn die in staat zijn om meer rekening te houden met het algemeen welzijn en de toekomst van hun kinderen dan met de kortetermijnbelangen van bepaalde landen of bedrijven. Mogen zij op deze manier het nobele karakter van de politiek demonstreren en niet de schande ervan. Aan de machthebbers kan ik alleen maar deze vraag herhalen: “Waarom zou iemand in dit stadium willen vasthouden aan macht, alleen maar om herinnerd te worden vanwege zijn onvermogen om actie te ondernemen toen dat dringend en noodzakelijk was?”
De paus herhaalt hier voornamelijk dingen die hij ook al heeft gezegd in ‘Laudato Si’ en Fratelli Tutti.
Enkele citaten: “God zag alles wat hij gemaakt had, en het was inderdaad heel goed”. En vooral: Van Hem is “de aarde met alles wat daarin is. En daarom geldt: “het land zal niet voor altijd verkocht worden, want het land is van mij; bij mij zijn jullie slechts vreemdelingen en pachters”. Dat betekent: “verantwoordelijkheid voor Gods aarde dat mensen, begiftigd met intelligentie, de natuurwetten en de delicate evenwichten die tussen de schepselen van deze wereld bestaan, moeten respecteren”.
Nog een citaat: “Als het universum zich ontvouwt in God, die het volledig vult… is er een mystieke betekenis te vinden in een blad, in een bergpad, in een dauwdruppel, in het gezicht van een arm mens”. De wereld zingt over een oneindige Liefde: hoe kunnen we er niet voor zorgen?”
De paus zegt: de joods-christelijke visie op de kosmos verdedigt de unieke en centrale waarde van de mens te midden van het prachtige concert van al God schepselen. Nu moeten we leren verstaan dat het menselijk leven onbegrijpelijk en onhoudbaar is zonder andere wezens. Want we zijn verbonden door onzichtbare banden, onderdeel van een soort universele familie. Geen familie die we zelf gemaakt hebben – die oorsprong ligt ergens anders. De paus zegt: ‘God heeft ons zo nauw met de wereld om ons heen verbonden dat we de verwoestijning van de bodem bijna als een fysieke kwaal kunnen voelen, en het uitsterven van een soort als een pijnlijke misvorming.” De mens is niet autonoom, almachtig en grenzeloos: laten we dan ook stoppen met op die manier naar onszelf kijken. Beter voor onszelf en vruchtbaarder voor ons allen.
De paus spreekt ons allemaal aan: Ik vraag iedereen om deze pelgrimstocht van verzoening met de wereld die ons thuis is te begeleiden en zijn bijdrage te leveren om deze mooier te maken, omdat die toewijding te maken heeft met onze persoonlijke waardigheid en hoogste waarden. Tegelijkertijd kan ik niet ontkennen dat het noodzakelijk is om eerlijk te zijn en te erkennen dat de meest effectieve oplossingen niet van individuele inspanningen alleen zullen komen, maar vooral van belangrijke politieke beslissingen op nationaal en internationaal niveau. Niettemin helpen alle kleine beetjes. Het voorkomen van een stijging van de temperatuur op aarde met een tiende graad zou al voldoende zijn om het lijden van veel mensen te verlichten. Maar wat belangrijk is, is iets dat minder kwantitatief is:
Kunnen wij anderen ook mee krijgen? Spreken wij wel eens over onze eigen inspanningen? Proberen we samen met anderen iets te doen?
(deel 3 klimaatgebed van Groen Gelovig)
Liefdevolle God,
U laat nooit los wat uw hand begon.
U hebt in Jezus alles gegeven wat nodig is voor herstel.
U opent de weg naar vrede tussen mensen en schepping.
U geeft ons hoop: u laat nooit los wat uw hand begon.
Eeuwige God,
U laat nooit los wat uw hand begon.
U wilt ons mensen niet loslaten in deze tijd.
Geef ons ogen, die zien wat juist is.
Ogen, die herkennen wat veranderbaar is.
Ogen, die een vergezicht zien en dromen van een wereld,
waar het goede der aarde eerlijk gedeeld wordt.
Meditatie 4De vorige keer hebben we gezien dat de paus denkt dat wij, als bewoners van deze aarde, zelf ook veranderingen in gang kunnen zetten en niet hoeven te wachten op politieke wil.
In het volgende hoofdstukje zegt hij ons dat wij mensen minder kunnen vervuilen, onze verspilling minder kunnen maken en kunnen nadenken voordat we iets gebruiken of verbruiken. Gewoon zelf veranderen van instelling heeft wel degelijk ook effect op de wereld om ons heen. Er komt een proces op gang van bewustwording – geen grote veranderingen zonder veranderingen in de mensen zelf. Als steeds meer mensen actief zijn op dit vlak wordt de druk op de machtigen en politieke sectoren groter – aanpassingen en inzichten van onderaf dragen bij aan grote processen van veranderingen.
Hierbij weegt ook mee dat veranderingen in de westelijke landen (die zorgen voor ongeveer zeven keer meer uitstoot dan die van armere landen) een groot gevolg kunnen hebben.
Dan eindigt de brief met het inzicht dat de mens zich niet in de plaats van God moet stellen. Want díe mens wordt het grootste gevaar voor zichzelf…
Vorige week heb ik aan mensen gevraagd of zij eens willen opschrijven wat ze doen. Niet om ze in de lucht te steken, maar om ons allemaal op ideeën te brengen.
hoe zijn wij al bezig met de klimaatcrisis
Stukje uit een artikel van Both ENDS:
Er is geschiedenis geschreven in Dubai, letterlijk, want in de finale tekst hebben landen eindelijk opgeschreven dat de wereld moet wegbewegen van fossiele brandstoffen. Dit is het begin van het einde van de fossiele industrie.
Kanttekening: dat onder andere aardgas wordt gezien als ’transitiebrandstof’ is zeer teleurstellend. De laatste wetenschap is duidelijk: om de aarde niet gevaarlijk te laten opwarmen kunnen we geen nieuwe kolen-, olie- en gasprojecten meer beginnen. Ook moeten landen en bedrijven bestaande fossiele projecten afbouwen. De woorden zijn dus nog te voorzichtig, te weinig urgent en te vrijblijvend, maar het begin is er.
Stukje uit een artikel van BNN/VARA over de resultaten van klimaattop. Daar wordt het bovenstaande ook gezegd, maar met toevoegingen:
Allemaal waar, maar zonder duidelijke afspraken over ‘groene’ alternatieven. Het doel vanuit het klimaatakkoord van Parijs om de opwarming ‘ruim onder de 2 graden’ te houden en alle actie te richten op 1,5 graad is bij lange na niet in zicht. Het begin is er, maar van een einde aan het gebruik van fossiele brandstoffen is geen sprake.
Ander voorbeeld van vooral mooie woorden, maar beter iets dan niets: de toezegging dat er aanmerkelijk meer geld komt voor aanpassing aan de gevolgen van de klimaatverandering bovenop de al eerder toegezegde 200 miljard. Daarbij gaat het om irrigatie en waterberging, maar ook om investeringen in nieuwe vormen van landbouw en voedselgewassen, vooral belangrijk voor opkomende landen.
Met dat resultaat verstomt waarschijnlijk – in ieder geval voorlopig – de kritiek dat dergelijke massale (en vervuilende!) toppen achterhaald zijn. Dubai was de massaalste tot nu toe. Wat is het voordeel van dergelijk topoverleg en wat is het alternatief?
(…) Het zijn juist de informele bijeenkomsten waar meningen worden uitgewisseld, standpunten verduidelijkt die bijdragen aan de dynamiek van conferenties zoals die in Dubai. Net zoals het ‘randgebeuren’, wat vaak als overbodig franje wordt gezien. De klimaattoppen fungeren, met al hun beperkingen, bij uitstek in die rol elkaar ontmoeten.
Na de mislukking van een aantal klimaatconferenties is wel eens gesuggereerd er maar helemaal mee te stoppen. ‘Dubai’ toont aan dat dat geen goed idee is. Zelfs beter een deels mislukte conferentie dan geen conferentie.
Zelfs als topoverleggen weinig concrete resultaten opleveren leiden ze wel tot bewustwording en vormen een stimulans voor beleidsmakers, bedrijven en burgers maatregelen te nemen.
Geef ons hart voor alles wat leeft,
vul ons met bewogenheid en liefde.
Heer, voed onze onrust over onrecht en vervuiling.
Help ons ons in te zetten voor recht en vrede.
Dat heel uw schepping weer tot bloei mag komen,
en U groot mag maken.
Amen
Allerhoogste, almachtige, goede Heer,
van U zijn de lof, de roem, de eer en alle zegening. U alleen, Allerhoogste, komen zij toe en geen mens is waardig U te noemen.
Geloofd zijt Gij, mijn Heer, met al uw schepselen, vooral heer broeder zon,
die de dag is, en door wie Gij ons verlicht. En hij is mooi en stralend met grote luister. Van U, Allerhoogste, draagt hij het zinnebeeld.
Geloofd zijt Gij, mijn Heer, door zuster maan en de sterren. Aan de hemel hebt Gij ze gemaakt, schitterend, kostbaar en mooi.
Geloofd zijt Gij, mijn Heer, door broeder wind en door de lucht en de wolken, het helder weer en ieder jaargetijde, waardoor Gij uw schepselen in leven houdt.
Geloofd zijt Gij, mijn Heer, door zuster water, die heel nuttig is, nederig, kostbaar en kuis.
Geloofd zijt Gij, mijn Heer, door broeder vuur, door wie Gij voor ons de nacht verlicht. En hij is mooi en vrolijk, stoer en sterk.
Geloofd zijt Gij, mijn Heer, door zuster aarde, onze moeder die ons in leven houdt en leidt en allerlei gewassen met kleurige bloemen en kruiden voortbrengt.
Geloofd zijt Gij, mijn Heer, door hen die vergiffenis schenken door uw liefde, en ziekte en verdrukking dragen. Gelukkig zij die dat dragen in vrede, want door U, Allerhoogste, zullen zij worden gekroond.
Geloofd zijt Gij, mijn Heer, door onze zuster de lichamelijke dood, waaraan geen levend mens ontsnappen kan.
Wee hen die sterven in doodzonde.
Gelukkig wie zij aantreft in uw allerheiligste wil, want de tweede dood zal hun geen kwaad doen.
Loof en zegen mijn Heer en dank en dien Hem met grote nederigheid.
